Hoe dragen CO₂-compensatieprojecten bij aan klimaatneutraliteit?

door Nina Piel en Jennifer Knöpfle, Carbon Offset and Green Energy Services ClimatePartner

Een ambitieuze zakelijke klimaatstrategie kan een uitdaging zijn. Je hebt de emissiebronnen van je bedrijf geïdentificeerd, de uitstoot van broeikasgassen berekend en strenge reductiemaatregelen ingevoerd – en toch zijn er emissies die niet verder kunnen worden verminderd of vermeden. Hoewel er al volop technologieën worden ontwikkeld waarmee het voor bedrijven mogelijk wordt gemaakt om op termijn zwaardere reductiedoelstellingen te behalen, is er iets wat nu al kan worden gedaan om uw onvermijdelijke emissies te compenseren – het investeren in internationaal erkende CO₂-compensatieprojecten.

Als deze projecten op de juiste manier worden uitgevoerd, kunnen ze een positief effect hebben op het klimaat en tegelijkertijd de duurzame ontwikkeling ter plaatse ondersteunen. Als ze verkeerd worden uitgevoerd, vervullen ze hun taken niet naar behoren, leveren ze onvoldoende resultaten op of dienen ze slechts als goedkoop alternatief voor meer uitgewerkte maatregelen die voor echte verandering moeten zorgen in bedrijven.

Dus, wat is een CO₂-compensatieproject?

CO₂-compensatieprojecten zijn geverifieerde activiteiten op het gebied van milieubehoud, energie-efficiëntie of duurzame energie die de uitstoot van broeikasgassen verminderen, vermijden of verwijderen uit de atmosfeer en bijdragen aan de matiging van klimaatverandering. Volgens artikel 12 van het Kyoto Protocol kunnen regeringen en bedrijven CO₂-compensatieprojecten financieren om hun emissiereductiedoelstellingen te bereiken en duurzame ontwikkeling in ontwikkelingslanden te bevorderen. Hun financiële steun maakt deze projectactiviteiten mogelijk en compenseert vervolgens de CO₂-emissies die elders in de atmosfeer zijn terechtgekomen.

Van de bescherming van ecosystemen door de bebossing van nieuw, of de herbebossing van aangetast land tot de uitbreiding van duurzame energiebronnen – CO₂-compensatieprojecten impliceren verschillende inspanningen op het gebied van klimaatactie.

En dat niet alleen: deze initiatieven hebben ook een sociale impact waarmee duurzame ontwikkeling wordt gestimuleerd. De distributie van schoon drinkwater of schone kooktoestellen, bijvoorbeeld, verbetert de water- en luchtkwaliteit voor de bevolking ter plaatse. De ontwikkeling van infrastructuur creëert werkgelegenheid, maakt onderwijs mogelijk en verbetert de levensomstandigheden van lokale gemeenschappen.

Waterkracht in Virunga National Park, D.R. Kongo: Door duurzame energie op te wekken met een run-of-river centrale krijgen ongeveer 4 miljoen mensen toegang tot elektriciteit.

Deze bijkomende positieve effecten zijn voor ons van bijzonder belang, aangezien klimaatactie op lange termijn hand in hand gaat met duurzame ontwikkeling, welvaart en vrede voor iedereen. Daarom beschouwen we de 17 Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties als leidende beginselen wanneer we CO₂-compensatieprojecten selecteren of ontwikkelen.

Internationale normen voor CO₂-compensatieprojecten

Internationale normen vormen de basis van elk hoogwaardig CO₂-compensatieproject – ze bieden een raamwerk voor het projectontwerp, de opzet, CO₂-boekhouding en controle. Deze normen maken het systeem van CO₂-compensatie en de projecten veerkrachtig, traceerbaar en geloofwaardig.

Op de vrijwillige markt zijn er twee belangrijke normen: de Gold Standard (GS) en de Verified Carbon Standard (VCS), die elk een andere technologische focus hebben. VCS richt zich op projecten voor bosbehoud (REDD+) en in mindere mate op herbebossings-, bebossings- en hernieuwbare energieprojecten. Gold Standard, daarentegen, richt zich op sociale ontwikkelingsprojecten zoals schone kooktoestellen, schoon drinkwater, agro-forestatie, herbebossing en hernieuwbare energie. Alle internationale normen stellen een kwaliteitsmaatstaf vast voor CO₂-compensatieprojecten.

Vier criteria die essentieel zijn voor CO₂-compensatieprojecten

Naast normspecifieke criteria moeten projecten in alle normen voldoen aan vier basiseisen, die afkomstig zijn van het Greenhouse Gas (GHG) Protocol en de International Carbon Reduction and Offset Alliance (ICROA), om te worden beschouwd als een CO2-compensatieproject en te worden gecertificeerd in de officiële registers:   

●     Additionaliteit

●     Uitsluiting van dubbeltelling

●     Permanentie

●     Regelmatige onafhankelijke controles

Laten we ze eens van dichterbij bekijken:

1 Bewijs van toegevoegde waarde voor klimaatactie door additionaliteit

De additionaliteit van een CO₂-compensatieproject is bijzonder cruciaal. Op projecten gebaseerde reducties van broeikasgasemissies kunnen alleen als additioneel worden aangemerkt als de projectactiviteit “niet hoe dan ook zou hebben plaatsgevonden”. Een project wordt als additioneel beschouwd als het resulteert in lagere CO₂-emissies in vergelijking met het huidige scenario zonder het project.

Additionaliteit houdt ook in dat de uitvoering van het project niet mogelijk zou zijn geweest zonder de extra financiering via emissiereductiecertificaten. Het project is dus afhankelijk van inkomsten uit de verkoop van certificaten. Projecten die economisch levensvatbaar zijn en /of onafhankelijk van de inkomsten uit CO₂-compensatie zouden worden gerealiseerd, komen niet in aanmerking om als CO₂-compensatieproject te worden geregistreerd.

Bosbescherming in Pará, Brazil: Het lokale project beschermt het bos en de families die er wonen tegen elke vorm van commerciële ontbossing.

Laten we dit illustreren: bestaande bossen slaan van nature CO₂ op. Een bijdrage tot de vermindering van CO₂-emissies zou de aanleg van nieuwe bossen of de bescherming van bedreigde bosgebieden zijn. Om aan te tonen dat een project voldoet aan deze additionaliteit, moet de bijdrage aan de vermindering van de CO₂-uitstoot duidelijk meetbaar zijn.

2 Dubbeltelling moet worden voorkomen

CO₂-certificaten kunnen slechts één keer worden verkocht en bijgeschreven; ze kunnen bijvoorbeeld niet worden geclaimd op de vrijwillige markt en tegelijkertijd op de nalevingsmarkt. Om dit te waarborgen worden CO₂-kredieten voorzien van een uniek serienummer. Elk serienummer staat voor één ton verminderde CO₂-uitstoot. Zodra een CO₂-krediet is verkocht, moet het certificaat worden ingetrokken. Daarom worden de certificaten opgeslagen in registers. Wanneer een compensatie via ClimatePartner wordt geboekt, wordt de afboeking in het register gedaan via onze, door TÜV Austria goedgekeurde, tools. De afboeking in het register zorgt ervoor dat elk certificaat slechts één keer kan worden gebruikt, aangezien het daarna niet meer kan worden verkocht, waardoor dubbeltelling wordt voorkomen.

Dubbeltelling is een risico dat kan optreden als een project zich bevindt in een land dat aan emissiehandel doet. In dat geval lopen de CO₂-kredieten het risico te worden opgeëist door het gastland of een tweede koper en ook op de vrijwillige markt. Er zou bijvoorbeeld sprake zijn van dubbeltelling als een projectontwikkelaar een Nederlandse zonne-energiecentrale die groene elektriciteit produceert, als CO2-compensatieproject wilt aanmerken, aangezien elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen al meetelt voor de nationale emissiereductiedoelstellingen in Nederland. Dubbeltelling is een van de voornaamste redenen dat er nog steeds geen gecertificeerde CO₂-compensatieprojecten in Nederland of Europa zijn, aangezien geïndustrialiseerde landen nationale reductiedoelstellingen, of Nationally Determined Contributions (NDC’s), hebben.

Een heet hangijzer op het gebied van CO₂-compensatieprojecten is de vraag wat er gebeurt als ontwikkelingslanden en opkomende landen NDC’s krijgen, zoals beoogd in het Parijsakkoord. Hoe kan dubbeltelling dan worden voorkomen? Artikel 6.4 van het Klimaatakkoord van Parijs gaat over internationale samenwerking en bevat precieze regels voor de uitvoering van het akkoord, dat sinds januari 2021 van kracht is. De onderhandelingen in de Conferentie van de Partijen (COP26) hierover zijn echter nog niet afgerond. Een oplossing om dubbeltelling te voorkomen zou zijn om overeenkomstige aanpassingen door te voeren, d.w.z. dat de nationale emissiebalans van het gastland van het project wordt aangepast wanneer CO₂-kredieten worden verkocht. Als bijvoorbeeld een CO₂-compensatieproject in Brazilië zijn emissiekredieten op de vrijwillige markt zou verkopen, zou Brazilië deze emissiereducties niet kunnen gebruiken om zijn eigen klimaatdoelstelling te behalen. We kijken dus reikhalzend uit naar COP26, aangezien een beslissing over artikel 6.4 dringend noodzakelijk is.

3 Reductie van CO₂-emissies op de lange termijn door permanentie

De emissiereducties van een CO₂-compensatieproject moeten blijvend zijn. Relevante voorbeelden hierin zijn bebossings- en bosbeschermingsprojecten, aangezien die een langdurige opslag van emissies garanderen. Bomen en bodems houden CO₂ vast en dragen bij tot emissiereducties. Naarmate een bos groeit, neemt zijn verwijderingscapaciteit toe. De projectontwikkelaar moet er daarom voor zorgen dat de bosgebieden permanent in stand worden gehouden en beschermd. Als die opgeslagen emissies weer vrijkomen, bijvoorbeeld bij een brand, vervult het project niet langer zijn compensatiedoel.

Maar wat als er andere potentiële bedreigingen zijn voor het projectgebied en de bespaarde emissies? Een veelgebruikte manier om dergelijke risico’s tegen te gaan zijn bufferregelingen. In dit geval worden met kwaliteitsnormen potentiële risicoscenario’s beoordeeld en buffers vastgesteld. Een deel van de gegenereerde certificaten worden gestort op een centraal certificatenregister, dat wordt beheerd door de kwaliteitsnorm. Dit biedt de mogelijkheid om risico’s in geval van nood te verkleinen.

4 Verificatie van CO₂-compensatieprojecten door middel van onafhankelijke audits

Onafhankelijke controles om de projectactiviteiten te verifiëren zijn een ander cruciaal criterium voor CO₂-compensatieprojecten. Tijdens de ontwikkeling en uitvoering van het project zijn er verschillende stadia die validatie en verificatie vereisen om te voldoen aan internationaal erkende normen zoals de Gold Standard of VCS:

Wanneer een CO₂-compensatieproject wordt ontworpen door de projectontwikkelaars, schrijven zij een zogenaamd Project Design Document (PDD). Daarin worden onder meer de voorgenomen projectactiviteiten, de methodologische aanpak en de berekening van de geschatte emissiereducties beschreven. Om na te gaan of alle veronderstellingen die tijdens de projectontwerpfase zijn gemaakt, haalbaar en correct zijn, controleert een onafhankelijke derde auditeur alle onderliggende documenten, feiten en cijfers in een valideringsrapport. Deze neutrale auditeur, bijvoorbeeld TÜV Nord, beoordeelt in een systematisch en gedocumenteerd proces of de activiteit van een project waarschijnlijk de geplande resultaten zal bereiken.

In de volgende fase controleert de projectontwikkelaar de projectactiviteiten en verzamelt hij de gegevens van het project. Na afloop van de toezichtfase wordt een verificatierapport opgesteld om na te gaan of de gerapporteerde resultaten van een project zijn behaald. Dit omvat ook bezoeken aan het projectgebied. Een controleur die bijvoorbeeld een kooktoestellenproject onderzoekt, controleert ter plaatse of de kooktoestellen daadwerkelijk door de huishoudens worden gebruikt en of kapotte onderdelen door het project zijn vervangen. Dit controle- en verificatieproces wordt regelmatig herhaald – om de 1-5 jaar gedurende de looptijd van het project. Door regelmatige onafhankelijke controles hebben projectontwikkelaars de zekerheid dat ze hebben bereikt wat ze van plan waren, en hebben projectondersteuners zekerheid over de impact en effectiviteit van het project.

Efficiënte kooktoestellen in Nyungwe, Ruanda: Efficiëntere kooktoestellen kunnen de uitstoot en de zware blootstelling aan rook van gezinnen in het zuidwesten van Ruanda verminderen.

Naast deze vier officiële criteria voert ClimatePartner een due-diligence review uit op elk project om er zeker van te zijn dat een CO2-compensatieproject voldoet aan de hoogste kwaliteitsnormen. De kwaliteit van een project begint normaliter bij de projectontwikkelaar. 

CO₂-compensatieprojecten ondersteunen de weg naar klimaatneutraliteit

CO₂-compensatieprojecten zijn een belangrijk instrument om klimaatneutraliteit te bereiken. Projecten van hoge kwaliteit worden gecertificeerd door een internationale standaard zoals VCS of Gold Standard om een kwaliteitsreferentie te garanderen. Voor alle standaarden geldt dat een project moet voldoen aan vier eisen: additionaliteit, permanentie, uitsluiting van dubbeltellingen en onafhankelijke controles.

Terwijl we overstappen op alternatieve energiebronnen, duurzame mobiliteit en nieuwe technologieën die gericht zijn op een emissievrije toekomst, is het ondersteunen van impactvolle CO₂-compensatieprojecten een doeltreffende actie die een bedrijf onmiddellijk kan ondernemen. Het spreekt echter voor zich dat CO₂-compensatie relevant is nadat reductie- en vermijdingsmaatregelen zijn genomen.

Er is nog veel meer te leren over CO₂-compensatieprojecten en klimaatneutraliteit – dus doe mee aan onze regelmatige Climate Action Academy of Deep Dive sessies. Schrijf je nu in!