Wat CO₂-compensatieprojecten eigenlijk zijn en wat ClimatePartner daaraan bijdraagt.

Een classificatie.

In de afgelopen jaren is een duidelijke trend zichtbaar geworden: klimaatactie wordt steeds belangrijker voor ondernemingen. Het aantal bedrijven en sectoren dat serieus werk maakt van de uitdaging van klimaatvriendelijk ondernemen, groeit gestaag. Klimaatneutrale producten en diensten doen stap voor stap hun intrede op de markt. Al met al is dit een positieve ontwikkeling die in overeenstemming is met onze wereldwijde doelstellingen op het gebied van klimaatbescherming.

Toch bestaan er nog steeds hardnekkige vooroordelen tegen vrijwillige klimaatactie. Vaak wordt het mechanisme van klimaatneutraliteit - d.w.z. de compensatie van overgebleven CO₂-emissies door CO₂-compensatieprojecten - aan de schandpaal genageld. Klimaatneutraliteit, zo wordt vaak gezegd, is niets anders dan "zich vrijkopen" van de eigen verplichtingen - een soort moderne "verkoop van aflaten". Of louter "greenwashing", gestuurd door gewetenloze marketingafdelingen om hun eigen imago tegen lage kosten op te poetsen.

In de meeste gevallen schuilt achter deze opvatting geen gefundeerde kritiek op de werking van CO₂-compensatieprojecten, maar veel vaker onwetendheid over het mechanisme van klimaatneutraliteit en het belang daarvan voor het bereiken van onze klimaatdoelstellingen. Wij maken hier graag gebruik van om het mechanisme van klimaatneutraliteit en de projecten waarmee dit wordt bereikt, uitvoerig te presenteren. Wat betekent klimaatneutraal en hoe kan dit worden bereikt? Wat is het verschil met de handel in emissierechten? En hoe kunnen CO₂-compensatieprojecten de plaatselijke ontwikkeling bevorderen? En: wat is de bijdrage van ClimatePartner in dit hele scala aan onderwerpen?

Telt alleen CO₂-reductie?

Om onze klimaatdoelstellingen te halen, is het belangrijk dat de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd drastisch daalt. De doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs zijn ambitieus: Beperking van de opwarming van de aarde tot maximaal 2 °C (beter nog tot 1,5 °C) en een klimaatneutrale wereldeconomie tegen 2050.

Om dit doel te bereiken, hebben de deelnemende landen zich er in het Klimaatakkoord van Parijs toe verbonden regelmatig nationale reductieplannen in te dienen. Het probleem is dat de technologieën die nodig zouden zijn om de CO₂-uitstoot voldoende te reduceren, vandaag nog niet bekend zijn. Volgens de reductieplannen die de landen momenteel hebben ingediend, zouden we dus nog steeds uitkomen op een opwarming van de aarde van veel meer dan 2 °C - met desastreuze gevolgen voor de kwaliteit van het leven op onze planeet. Maar zelfs als de nodige technologieën vandaag al beschikbaar zouden zijn, dan nog zouden de resterende 28 jaar nauwelijks volstaan om alle met fossiele brandstoffen gestookte elektriciteitscentrales en alle productie-installaties ter wereld om te schakelen op CO₂-vrije alternatieven. En sommige processen - bijvoorbeeld in de chemische sector - zullen ook in de toekomst niet kunnen worden uitgevoerd zonder broeikasgassen uit te stoten.

CO₂-reductie alleen is dus bij lange na niet voldoende. In plaats daarvan is een massale uitbreiding van projecten voor de extra reductie van broeikasgassen nodig, de zogenaamde CO₂-compensatieprojecten. Dit kunnen bijvoorbeeld klassieke herbebossings- of bosbeschermingsprojecten zijn, waarbij de aanleg van extra of de instandhouding van bestaande bosgebieden bijdraagt tot de reductie van de CO₂-concentratie in de atmosfeer. Of het kunnen projecten zijn die de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen concreet en meetbaar verminderen - bijvoorbeeld door de omschakeling op biomassa te bevorderen. Op die manier brengen vele CO₂-compensatieprojecten wereldwijd extra innovaties op gang en zorgen zij voor een snellere verspreiding van CO₂-reductietechnologieën. Overigens is het voor het wereldklimaat irrelevant waar een ton CO₂ wordt bespaard: Het positieve effect op het wereldklimaat is altijd hetzelfde.

Klimaatneutraal is niet CO₂-vrij

Dit brengt ons bij de termen CO₂-vrij en klimaatneutraal, die in de discussie soms door elkaar worden gehaald. Beide zijn echter verschillende aspecten van klimaatbescherming. Als een product of dienst CO₂-vrij is, betekent dit dat er geen enkele CO2-uitstoot is gegenereerd bij de productie of levering ervan - in de hele toeleveringsketen, inclusief grondstoffen, logistiek en verpakking. Klimaatneutraal betekent daarentegen dat de CO₂-uitstoot van een product volgens gemeenschappelijke normen is berekend en in een tweede stap is gecompenseerd door een gecertificeerd CO₂-compensatieproject. Er bestaan praktisch geen CO₂-vrije producten. Volgens deze definitie kan echter elk product klimaatneutraal zijn.

Een klimaatneutraal product is het meest geloofwaardig als er naast de CO₂-compensatie ook een geloofwaardige CO₂-vermijdings- en -reductiestrategie is. Een voorbeeld is de Printy-stempel van Trodat, waarbij meer dan de helft van de CO₂-uitstoot is bespaard in vergelijking met vroeger. [Zie deze video (DE)].

In veel gevallen is het potentieel voor CO₂-reductie echter beperkt - althans op korte termijn. Een transportbedrijf kan bijvoorbeeld niet van de ene dag op de andere zijn volledige vloot vrachtwagens vervangen, maar het kan wel stap voor stap de CO₂-uitstoot per tonkilometer optimaliseren door chauffeurs op te leiden en de capaciteit optimaal te benutten. Toch zou het bedrijf vandaag al moeten beginnen met het compenseren van CO₂ en zo snel mogelijk klimaatneutraal worden.

Uiteindelijk is geloofwaardig bewijs voor consumenten ook belangrijk voor geloofwaardige klimaatneutraliteit. Deze geloofwaardigheid kan worden bereikt met een erkend label. ClimatePartner heeft daarom jaren geleden een eigen etiketterings- en verificatiesysteem ontwikkeld, dat bedrijven eenvoudig kunnen gebruiken en waarmee ze hun eigen klimaatneutraliteit transparant naar buiten kunnen brengen. Aan elke CO₂-compensatie wordt een ID-nummer toegekend, dat kan worden gebruikt om de CO₂-compensatie online te vinden en te volgen. Daarachter staat de garantie dat de bijbehorende CO₂-uitstoot daadwerkelijk door ClimatePartner is gecompenseerd.

CO₂-compensatieprojecten maken klimaatneutraliteit mogelijk

De selectie van een geschikt CO₂-compensatieproject is hierbij een centraal aspect. Het is daarom belangrijk te begrijpen wat deze term eigenlijk betekent, want niet elke milieubeschermingsmaatregel is ook een CO₂-compensatieproject in de zin van het Kyoto-protocol. De term CO₂-compensatieproject beschrijft juist een nauw omschreven scala van mogelijke projecten die aan duidelijke criteria en eisen moeten voldoen.

Om aan te tonen dat aan de criteria wordt voldaan, worden de projecten gecertificeerd en gecontroleerd volgens strikte criteria, bijvoorbeeld de zogenaamde "Gold Standard" of de "Verified Carbon Standard" (VCS). Dit garandeert en bevestigt regelmatig het klimaatbeschermingseffect van de projecten. Een van de belangrijkste eisen is dat de projecten daadwerkelijk aanvullende klimaatbeschermingsmaatregelen zijn en dat de bijdrage aan de vermindering van CO₂ in de atmosfeer duidelijk meetbaar is.

Dit mechanisme kan goed worden uitgelegd aan de hand van het voorbeeld van het Europese nationale bos. Duitsland heeft ongeveer 11,4 miljoen hectare bos - dat komt overeen met ongeveer een derde van de totale oppervlakte van de Bondsrepubliek. Natuurlijk heeft dit bos voortdurend een klimaatbeschermend effect, maar dit is niet extra, aangezien de bosgebieden al vele honderden jaren bestaan (en de laatste eeuwen ook sterk zijn afgenomen). Alleen een extra bebossing van bosgebieden kan voldoen aan de voorwaarden van een CO₂-compensatieproject - op voorwaarde dat aan een aantal andere voorwaarden is voldaan. De instandhouding van bosgebieden kan onder bepaalde omstandigheden ook voldoen aan de criteria voor een CO₂-compensatieproject, bijvoorbeeld wanneer bosgebieden acuut worden bedreigd door illegale kap.

Naast het aantonen van additionaliteit regelen de respectieve projectnormen ook de financiering van CO₂-compensatieprojecten, die aanzienlijk verschilt van de manier waarop klassieke schenkingen werken. CO₂-compensatieprojecten worden bijna altijd met terugwerkende kracht gefinancierd. Met andere woorden, men bevordert projecten die reeds zijn gerealiseerd en koopt een CO₂-besparing die reeds heeft plaatsgevonden. Om als CO₂-compensatieproject te worden erkend, is het van essentieel belang dat de projecten berusten op de extra inkomsten uit de verkoop van de bespaarde CO₂-hoeveelheid, omdat het project anders ook zou kunnen worden uitgevoerd en niet aan het additionaliteitscriterium - zoals hierboven beschreven - zou zijn voldaan. Totdat de CO₂-hoeveelheid van een project volledig is verkocht, nemen financiële instellingen of investeerders de tussentijdse financiering van de projecten op zich.

Elke ton CO₂ die bedrijven compenseren met gecertificeerde CO₂-compensatieprojecten, is dus al in het verleden gereduceerd. Dit is de enige manier om te voorkomen dat geld wordt ingezameld voor projecten die vervolgens nooit kunnen worden gerealiseerd wegens onvoldoende volume. Tegelijkertijd kunnen bedrijven er zeker van zijn dat zij een directe bijdrage leveren aan de bescherming van het klimaat, omdat geen van de talrijke CO₂-compensatieprojecten die in de afgelopen decennia zijn opgezet, ooit hadden kunnen worden gerealiseerd als bedrijven of particulieren de bespaarde CO₂-volumes niet hadden gekocht en voor hun eigen CO₂-compensatie hadden gebruikt.

CO₂-compensatieprojecten bevorderen innovatie en ontwikkeling

Naast het klimaatvriendelijke effect van projecten is nog een ander aspect van belang: het effect dat een project heeft op de lokale omgeving. Bijna alle CO₂-compensatieprojecten hebben enorme positieve effecten op de plaatselijke ontwikkeling. Niet voor niets wordt in het Kyotoprotocol ook de term "mechanisme voor schone ontwikkeling" (Clean Development Mechanism) gebruikt.

De Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG's) van de Verenigde Naties bieden een wereldwijd erkende maatstaf om deze positieve effecten te meten. Deze 17 doelstellingen omvatten de bestrijding van armoede en honger, de bevordering van onderwijs en de wereldwijde verspreiding van schone en betaalbare energie. Elk CO₂-compensatieproject draagt bij tot verschillende van deze doelstellingen. Om dit effect zichtbaar te maken, toont ClimatePartner voor elk project de bijdrage van de afzonderlijke projecten aan de verschillende SDG's. Bedrijven kunnen zo beslissen welke doelstellingen zij naast klimaatbescherming willen ondersteunen. Voor sommige projecten is de extra bijdrage zo groot dat het eigenlijk ontwikkelingsprojecten zijn met een klimaatbeschermend effect - en niet omgekeerd.

ClimatePartner werkt zeer nauw samen met projectontwikkelaars om hoogwaardige en innovatieve CO₂-compensatieprojecten tot stand te brengen of het voortbestaan ervan te garanderen. Een van onze projecten, bijvoorbeeld, bevordert het gebruik van moderne, op biogas werkende gasfornuizen in India in plaats van de thans wijdverbreide houtfornuizen. Dit vermindert de CO₂-uitstoot, maar draagt ook aanzienlijk bij tot een betere gezondheid van mensen die anders vele uren per dag worden blootgesteld aan schadelijke rook en roet.

We gaan nog een stap verder met de nieuwe Fairtrade Carbon Credits, die beschikbaar zijn voor geselecteerde bedrijven uit het Fairtrade-netwerk. Hier ontvangen de lokale projectpartners een extra premie die kleine boeren in staat stelt zich aan te passen aan klimaatverandering - bijvoorbeeld door de gewassen die zij telen te diversifiëren en over te schakelen op variëteiten die beter bestand zijn tegen klimaatschommelingen. Dit garandeert ook de positieve effecten van CO₂-compensatieprojecten op lange termijn.

De meeste CO₂-compensatieprojecten worden uitgevoerd in ontwikkelingslanden en opkomende landen en niet ter plaatse in Duitsland of andere geïndustrialiseerde landen. Veel MVO-managers hebben echter een zekere affiniteit met projecten in hun eigen regio, omdat zij een grotere zichtbaarheid verwachten en een directer verband met hun eigen bedrijfsactiviteiten. Dit is in principe begrijpelijk. Regionaliteit mag echter nooit het eerste criterium zijn, zeker niet als het gaat om klimaatbescherming, want klimaatverandering is een mondiaal probleem dat alleen met mondiale oplossingen adequaat kan worden aangepakt. Bovendien is het mechanisme voor schone ontwikkeling erop gericht juist die regio's te bevorderen waar momenteel weinig of geen klimaatbescherming plaatsvindt - en waar de gevolgen van de klimaatverandering meestal het meest dramatisch zijn. Om beide benaderingen - regionale en mondiale klimaatbescherming - te combineren, biedt ClimatePartner daarom ook kant-en-klare projectbundels aan waarin regionale en internationale projecten dienovereenkomstig worden gecombineerd.

Klimaatactie als een dienst

Al met al is de term "klimaatneutraliteit" een noodzakelijk proces dat begint met het initiëren, plannen, certificeren en voorbereiden van geschikte projecten en eindigt met de afgifte van CO₂-emissies en een transparant bewijs naar de buitenwereld. Voor bedrijven is klimaatneutraliteit dan ook veel meer dan alleen maar het compenseren van CO₂-uitstoot. Het is een complexe dienst die bedrijven zelf kunnen verlenen of kunnen uitbesteden.

Maar alles alleen uitvoeren heeft alleen zin in de zeldzaamste gevallen, zelfs voor grote bedrijven. Het initiëren van CO₂-compensatieprojecten gaat gepaard met hoge initiële kosten en een langdurig certificeringsproces en heeft alleen zin boven bepaalde minimumhoeveelheden. Zelfs onder goede omstandigheden moet rekening worden gehouden met een aanlooptijd van enkele jaren voordat een project eindelijk gecertificeerd is en kan worden gebruikt om de eigen CO₂-uitstoot te compenseren.

In bijna alle gevallen is het dus zinvoller om deze dienst als externe dienst in te kopen. Dat is waar ClimatePartner in gespecialiseerd is: In de loop der jaren hebben wij intensieve relaties opgebouwd met projectontwikkelaars in alle delen van de wereld en zijn wij reeds betrokken geweest bij de planningsfase van vele projecten. Onze portefeuille met CO₂-compensatieprojecten weerspiegelt deze diversiteit: dankzij een breed scala aan regio's, technologieën en projectnormen hebben wij voor veel bedrijven al een kant-en-klare CO₂-compensatieoplossing. Waar dit niet het geval is, kunnen wij voor bedrijven individueel projecten aankopen of ontwikkelen volgens hun eigen criteria. Onze klanten hoeven zich geen zorgen te maken over de afgifte van certificaten en de communicatie over klimaatneutraliteit, omdat dit ook deel uitmaakt van de service die wij onze klanten bieden. Klimaatactie als een dienst.

Een Analyse van Dr. Christian Reisinger